Zmiany legislacyjne – Rodzinne Domy Pomocy i Mieszkania Chronione

Praca Agnieszki w zakresie Mieszkań Chronionych i Rodzinnych Domów Pomocy, jej PRZYJACIÓŁ daje już wyraźne efekty.

Oto propozycja zmian do ustawy przygotowana przez “Jej ZESPÓŁ”:

Propozycje zmian w Ustawie o pomocy społecznej oraz w Ustawie o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy wraz z uzasadnieniem

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2004 Nr 64 poz. 593)

art. 52

1. W przypadku braku możliwości zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania osoba wymagająca z powodu wieku lub niepełnosprawności pomocy innych osób może korzystać z usług opiekuńczych i bytowych w formie rodzinnego domu pomocy
2. Rodzinny dom pomocy stanowi formę usług opiekuńczych i bytowych świadczonych całodobowo przez osobę w miejscu jej zamieszkania lub przez organizację pożytku publicznego na terenie jej działania dla nie mniej niż trzech i nie więcej niż ośmiu osób wymagających z powodu wieku lub niepełnosprawności wsparcia w tej formie.
3. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, standardy, rodzaj i zakres usług bytowych i opiekuńczych świadczonych przez rodzinny dom pomocy, warunki kierowania, odpłatności i nadzoru nad rodzinnymi domami pomocy, kierując się potrzebą zapewnienia właściwej opieki osobom umieszczonym w rodzinnym domu pomocy.

[projekt zmian dostosowujących rozporządzenie o rodzinnych domach pomocy – poniżej]

art. 53

1. Osobiea, która ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebuje wsparcia w funkcjonowaniu w codziennym życiu, ale nie wymaga usług w zakresie świadczonym przez jednostkę całodobowej opieki, w szczególności osobiea z zaburzeniami psychicznymi, osobiea opuszczająceja rodzinę zastępczą, placówkę opiekuńczo-wychowawczą, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, zakład dla nieletnich, a także cudzoziemcowiiec, który uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, może być przyznany pobyt w korzystać ze wsparcia w formie mieszkaniua chronionymego.
2. Mieszkanie chronione jest formą pomocy społecznej przygotowującą osoby tam przebywające, pod opieką specjalistów, do prowadzenia samodzielnego życia lub zastępującą pobyt w placówce zapewniającej całodobową opiekę. Mieszkanie chronione zapewnia warunki samodzielnego funkcjonowania w środowisku, w integracji ze społecznością lokalną.
3. Mieszkanie chronione może być prowadzone przez każdą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej lub organizację pożytku publicznego.
4. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, rodzaj i zakres wsparcia świadczonego przez mieszkania chronione, warunki kierowania, odpłatności i nadzoru nad mieszkaniami chronionymi, kierując się potrzebą zapewnienia właściwego wsparcia osobom korzystającym z mieszkań chronionych.

art. 97

1. Opłatę za pobyt w ośrodkach wsparcia i mieszkaniach chronionych ustala podmiot kierujący w uzgodnieniu z osobą kierowaną, uwzględniając przyznany zakres usług. Osoby nie ponoszą opłat, jeżeli dochód osoby samotnie gospodarującej lub dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty kryterium dochodowego.

W Rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej z dnia 28 lipca 2005 r w sprawie rodzinnych domów pomocy potrzebne będą następujące dostosowania:

1. W § 3 po słowach „z racji wieku” dodać „lub niepełnosprawności”

2. W § 6.1. po słowach: „między kierownikiem ośrodka a osobą” dodać: „lub organizacją”

3. W § 6 ust. 3 – zamiast: „osobie” zapisać: „osobie lub organizacji”

4. W § 7 ust. 3 – zamiast: „Osoba” zapisać: „Osoba lub organizacja”

5. W § 7 ust. 4 podpunkt 3 – zamiast: „osoby” zapisać: „osoby lub organizacji”

6. W § 7 ust. 7 – zamiast „osoba” zapisać: „osoba lub organizacja”

7. W § 7 ust. 8 – zamiast „osoba” zapisać: „osoba lub organizacja”

8. W § 7 ust. 8 – zamiast „osoba” zapisać: „osoba lub organizacja”

Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U 2001 Nr 71 poz. 733)

§ W art. 2 ust. 1 po punkcie 6 dodać jako punkt 6a definicję mieszkania chronionego w brzmieniu: „mieszkaniu chronionym – należy przez to rozumieć samodzielny lokal przeznaczony do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych osób, które ze względu na sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebują wsparcia w funkcjonowaniu w codziennym życiu, zgodnie z przepisami o pomocy społecznej”.

§ W art. 4 ust. 2 po słowach „zaspokaja potrzeby mieszkaniowe gospodarstw domowych o niskich dochodach” dodać słowa „oraz osób, które ze względu na sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebują wsparcia w funkcjonowaniu w codziennym życiu”.

§ W art. 5 ust. 2 słowa „z wyjątkiem lokalu socjalnego lub lokalu związanego ze stosunkiem pracy” zastąpić słowami „z wyjątkiem lokalu socjalnego, lokalu związanego ze stosunkiem pracy lub mieszkania chronionego”.

§ W art. 20 ust. 2 po słowach „z wyjątkiem lokali socjalnych” dodać poprzedzone przecinkiem słowa „mieszkań chronionych”.

§ W art. 20 ust. 2a po słowach: „osobom, których gospodarstwa domowe osiągają niski dochód” dodać: „lub osobom, które ze względu na sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb mieszkaniowych”.

§ W art. 20 ust. 2b słowa „Od podnajemców, o których mowa w ust. 2a” zastąpić słowami: „Od podnajemców, osiągających niski dochód, o których mowa w ust. 2a”.

§ W art. 21 ust. 2 pkt 1 po słowach „z podziałem na lokale socjalne” dodać poprzedzone przecinkiem słowa „mieszkania chronione”.

§ W art. 21 ust. 3 pkt 3 po słowach „zawarcia umowy najmu lokalu na czas nieoznaczony” dodać poprzedzone przecinkiem słowa „mieszkania chronionego”.

§ W art. 21 ust. 3 pkt 5 po słowach „wniosków o najem lokali zawierany na czas nieoznaczony” dodać poprzedzone przecinkiem słowa „o najem mieszkań chronionych”.

§ Tytuł Rozdziału 4: „Lokale socjalne” zmienić na: „Lokale socjalne i mieszkania chronione”.

§ Zmienić brzmienie art. 22 z: „Z zasobu mieszkaniowego gmina wydziela część lokali, które przeznacza się na wynajem jako lokale socjalne.” na następujące: „Z zasobu mieszkaniowego gmina wydziela lokale, które przeznacza się na wynajem jako lokale socjalne oraz lokale, które przeznacza się na wynajem jako mieszkania chronione.”

§ W art. 23 po słowach „Umowę najmu lokalu socjalnego” dodać słowa „i umowę najmu mieszkania chronionego”.

§ Po art. 23 ust. 2 dodać ust. 2a w brzmieniu: „Umowa najmu mieszkania chronionego może być zawarta z osobą, która ze względu na sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebuje wsparcia w funkcjonowaniu w codziennym życiu, zgodnie z przepisami o pomocy społecznej.”

§ W art. 23 ust. 3 po słowach „Umowę najmu lokalu socjalnego” dodać słowa „i umowę najmu mieszkania chronionego” oraz po słowach „W razie wzrostu dochodów gospodarstwa domowego najemcy” dodać „lokalu socjalnego”.

Uzasadnienie proponowanych zmian w obu ustawach

Proponowane zmiany nie wiążą się z żadnymi dodatkowymi obciążeniami dla budżetu państwa i nie nakładają żadnych obowiązków na administrację rządową czy samorządową. Mają one jedynie znieść bariery utrudniające obecnie samorządom prowadzenie oraz wspieranie – także finansowe – małych form mieszkalnictwa dla osób niepełnosprawnych.

Dla tych samorządów, które zechcą same prowadzić mieszkania chronione dla sooich niepełnosprawnych mieszkańców bądź wspomóc ich dofinansowując rodzinne domy pomocy i mieszkania chronione prowadzone przez organizacje pożytku publicznego, otworzona zostanie możliwość korzystania z jasnych regulacji prawnych.

Tam natomiast, gdzie środowisko lokalne nie jest do tego gotowe lub nie ma na to środków, nie powstaje wskutek proponowanych zmian żadna obligacja prawna.

1. Stan obecny

W obecnym stanie prawa osoba niepełnosprawna, wymagająca wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, może korzystać z następujących świadczeń zapewniających takie wsparcie:

1. usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania (OPS)
2. dom pomocy społecznej
3. komercyjne (pełnopłatne) placówki, zapewniające całodobową opiekę, działające w oparciu o art. 67-69 Ustawy o pomocy społecznej, w tym placówki prowadzone odpłatnie przez organizacje w ramach działalności statutowej
4. całodobowy pobyt okresowy w ośrodkach dziennego pobytu: ośrodku wsparcia, a dla osób z zaburzeniami psychicznymi lub niepełnosprawnością intelektualną także w środowiskowym domu samopomocy

Na wszystkie te formy istnieje zapotrzebowanie ze strony części osób niepełnosprawnych. Istnieje zarazem pewna luka w postaci braku formy zamieszkania ze wsparciem dla osób, które chcą mieszkać w otwartym środowisku, decydować o sobie, cieszyć się prywatnością i podmiotowością oraz rozwijać się na miarę swoich potrzeb i możliwości.

2. Ograniczenia istniejących form wsparcia

Usługi opiekuńcze mają ograniczony czasowo zasięg. Nie są świadczone całodobowo. Dodatkowo obserwujemy znaczną rotację i przypadkowość osób świadczących te usługi. Ma to duże znaczenie dla poczucia godności osób niepełnosprawnych, które często potrzebują wsparcia w czynnościach intymnych, jak mycie czy przebieranie. Zjawisko znacznej rotacji wynika z niskich wymagań co do kwalifikacji usługodawców i niskich wynagrodzeń. Dotkliwy jest w związku z tym brak możliwości wyboru osoby świadczącej te usługi.

Domy pomocy społecznej są instytucją zamkniętą, wykluczającą ze środowiska. Ich prowadzenie jest w kompetencjach powiatów, stąd często przenosiny do DPS oznaczają zmianę miejscowości. Pobyt dofinansowywany jest (z reguły w znaczącej części) przez gminę, zatem pieniądz wypływa z gminy do powiatu. Mieszkańcy DPSów mają ograniczone możliwości decydowania o sobie, co jest szczególnie trudne do zaakceptowania dla osób młodych, stających na progu życia. Wiele z nich panicznie boi się perspektywy ulokowania w DPS, odbierając ją jako perspektywę dożywotnią, swego rodzaju przechowalnię, czy jak niektórzy mówią wprost, umieralnię.

Oferta komercyjna jest ograniczona do osób o najwyższych dochodach, np. osób bez rodzeństwa, które dziedziczą po rodzicach cały majątek i z niego podmiot prowadzący opłaca do końca ich życia zaspokojanie ich potrzeb na zasadach rynkowych. Jednak w większości przypadków, jak pokazują liczne badania, niepełnosprawność w rodzinie oznacza znaczne obniżenie poziomu życia całej rodziny i tym samym znaczne ograniczenie możliwości korzystania z oferty pełnopłatnej. Wynika to z jednej strony ze zwiększonych wydatków rodziny, a z drugiej z konieczności porzucenia pracy przez jedną osobę w rodzinie, przeważnie matkę. Dodatkowo nierzadko stres i izolacja społeczna prowadzą do rozpadu tych rodzin oraz do patologii. Trudno w tej sytuacji oczekiwać pokrycia ze środków rodziny osoby niepełnosprawnej kosztu rzędu 3000 zł miesięcznie czy więcej. Przy tym pamiętać trzeba, że im młodsza jest osoba niepełnosprawna, tym większy będzie sumaryczny wieloletni koszt jej pobytu w placówce pełnopłatnej.

Całodobowy pobyt w ośrodkach wsparcia i środowiskowych domach samopomocy ma z założenia charakter okresowy, ograniczony do krótkiego czasu. Jednocześnie stanowi furtkę, z której korzysta wiele organizacji pożytku publicznego i samorządów. Ta furtka jest jednak tylko substytutem docelowych rozwiązań i wymaga ciągłego przedłużania pobytu..

3. Niewykorzystane możliwości

Jednocześnie naszą nadzieję budzi fakt, że Ustawa o pomocy społecznej przewiduje dla osób niepełnosprawnych, wymagających co prawda często wsparcia całodobowego, ale nie wymagających usług świadczonych przez dom pomocy społecznej, jeszcze dwie formy wspomaganego mieszkalnictwa:

1. rodzinny dom pomocy (forma obecnie dostępna wyłącznie dla starszych osób niepełnosprawnych)
2. mieszkanie chronione

W całej Polsce istnieje duże zapotrzebowanie zarówno na rodzinne (małe grupowe) domy pomocy dla osób wymagających wsparcia całodobowego, jak i mieszkania chronione, dające większą samodzielność, a przede wszystkim szansę na życie w otwartym środowisku. Wiemy o tym z naszych doświadczeń oraz z licznych kontaktów z osobami niepełnosprawnymi i ich rodzinami w całej Polsce. Można wręcz powiedzieć, że godne życie w lokalnym środowisku jest podstawowym problemem, dotyczącym przyszłości tych osób.

Niestety istniejące zapisy wymagają korekty, gdyż w obecnej formie w znacznym stopniu blokują możliwość rozwijania tych potrzebnych form mieszkalnictwa dla osób niepełnosprawnych.

4. Propozycje zmian w istniejących zapisach Ustawy o pomocy społecznej

Rodzinne domy pomocy są obecnie formą mieszkalnictwa dostępną tylko dla osób starszych i mogą je prowadzić tylko osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

Istnieje szczegółowe rozporządzenie z 2005 roku, regulujące kwestie standardów, rodzaju i zakresu usług oraz warunków kierowania, odpłatności i nadzoru.

Nasza propozycja zmierza do (1) poszerzenia kategorii beneficjentów o osoby niepełnosprawne, (2) poszerzenia kategorii podmiotów prowadzących o organizacje pożytku publicznego.

Szczególnie istotna jest ta druga modyfikacja. Polska rodzina, obarczona opieką nad niepełnosprawnym krewnym, jest rodziną w trudnej sytuacji (pauperyzacja, trudny dostęp do rehabilitacji i leczenia, wykluczenie społeczne, nierzadko patologie wynikające z przeciążenia). Nie jest z reguły zdolna do podjęcia działalności gospodarczej w formie rodzinnego domu pomocy i objęcia opieką dodatkowych osób niepełnosprawnych. Jednak nazwa „rodzinny”, która w założeniu miała odpowiadać biologicznym więziom między jednym z podopiecznych a osobą prowadzącą, nie jest i nie musi być interpretowana w ten mechaniczny sposób. W przypadku osób niepełnosprawnych istotne wsparcie środowiskowe świadczą lokalne organizacje pozarządowe, zrzeszające osoby niepełnosprawne i ich rodziny. Wiele z nich dysponuje lokalem, w którym może prowadzić rodzinny dom pomocy dla kilku osób, barierą jest jednak brak systemowego umocowania.

Barierą w rozwoju mieszkań chronionych jest z kolei brak przepisów wykonawczych, w szczególności brak zasad kierowania, odpłatności i nadzoru nad tą formą wsparcia. Dlatego potrzebne jest rozporządzenie analogiczne jak w przypadku rodzinnych domów pomocy.

Istnieje też niejasność wynikająca z zapisania w jednym miejscu Ustawy o pomocy społecznej świadczenia w postaci „pobytu w mieszkaniu chronionym”, a w innych miejscach „mieszkania chronionego” jako formy pomocy. Nasza propozycja wprowadza zgodność zapisów, ujednolicając ponadto ich formę w stosunku do zapisów o rodzinnych domach pomocy.

5. Propozycje zmian w istniejących zapisach Ustawy o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy

Mieszkania chronione nie są też dotychczas ujęte w Ustawie o ochronie praw lokatorów. Konsekwencją tego stanu prawnego jest arbitralna interpretacja przepisów przez te (nieliczne) samorządy, które widzą potrzebę i są gotowe prowadzić mieszkania chronione. Zawierane są kontrakty, warunkujące czas korzystania z mieszkania chronionego, co jest sprzeczne z obowiązującymi obecnie zapisami o ochronie praw lokatorów.

Proponowane przez nas zmiany w Ustawie o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy mają charakter uzupełniający i dostosowawczy. Sprowadzają się one do:

1. wprowadzenia definicji mieszkania chronionego,
2. zawierania umowy najmu mieszkania chronionego wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu gminy lub innych j.s.t. wyłącznie na czas oznaczony,
3. ujęcia mieszkań chronionych w wieloletnim programie gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy.

Nasze propozycje dają jednostkom samorządu terytorialnego, zainteresowanym utworzeniem mieszkań chronionych w swoim zasobie mieszkaniowym, możliwość wyodrębnienia tej specyficznej kategorii w wieloletnim programie gospodarowania zasobem mieszkaniowym i zawierania umów najmu tych mieszkań na czas oznaczony. Prowadzi to do związania tej kategorii mieszkań trwale z pełnioną przez nie funkcją. Wraz ze zmianą sytuacji życiowej lub stanu osoby niepełnosprawnej możliwe jest w tej formule elastyczne przejście do innej formy wsparcia (całkowicie samodzielne mieszkanie bez wsparcia, rodzinny dom pomocy, czy w ostateczności dom pomocy społecznej).

Zabezpieczenie przestrzennego skupienia mieszkań chronionych (usztywnienie tej części zasobu mieszkaniowego gminy) pozwoli na obniżenie kosztów i zwiększy efektywność udzielanego wsparcia.

Wspólnie z Ministerstwem Infrastruktury wypracowaliśmy gotowe propozycje stosownych zmian w Ustawie o ochronie praw lokatorów.