Podstawowe metody edukacyjne i terapeutyczne cz.3

Podejście Montessori – Dziecko w centrum

“Uczyłam się dziecka. Wzięłam to, co dziecko mi przekazało i wyraziłam to, i tak powstała metoda zwana metodą Montessori.” Dr Maria Montessori

Wszystkie dzieci od urodzenia nastawione są na własny rozwój, na osiągnięcie niezależoności i przejście od dzieciństwa do dorosłości. Metoda Montessori pomaga dzieciom i rodzicom w tym zadaniu. Jej podstawą jest szanowanie naturalnej indywidualności każdego dziecka jeśli chodzi o jego rozwój ruchowy, językowy czy psychiczny i kierowaniu go do całościowego wzrostu.

Wybór pracy
W Metodzie Montessori zapewnione powinno być Przygotowane Otoczenie, w którym dzieci mogą swobodnie pracować z wybranymi przez siebie materiałami. Dzieci mają wrodzoną chęć do uczenia się, a przy tym nauka ich nie męczy, ale raczej zachwyca i czyni szczęśliwymi. Wykonywanie celowych prac przez dziecko pod przewodnictwem dorosłego prowadzi do rozwoju jego koncentracji i samodyscypliny. Dziecko może pracować w zgodzie z własnymi możliwościami, we własnym tempie i w spokoju. Rodzic czy nauczyciel powinni umieć obserwować dziecko i przygotowywać dla niego odpowiednie materiały i zadania, by wspomóc jego chęć dążenia do rozwoju, a nie hamować ją.

Montessori zauważyła, że dzieci w wieku od narodzin do 6 roku życia są odkrywcami, którzy głównie wykorzystują swoje zmysły, budując siebie i swój intelekt poprzez przyswajanie tego, co istnieje w ich otoczeniu – języka, zwyczajów, kultury, pojęcia piękna, religii.

Wiek od 6 do 12 lat to czas świadomego poznawania. Dzieci rozwijają swoje zdolności abstrakcyjnego myślenia i wyobraźni oraz wykorzystują zdobytą wcześniej wiedzę do dalszych poszukiwań.

Od 12 do 18 lat to czas, w którym młodzi ludzie szukają swojego miejsca w społeczeństwie i próbują wykorzystać możliwości, by w tym społeczeństwie uczestniczyć.

Ostatni juz okres wkroczenia w dorosłość, lata 18 do 24 to czas, kiedy ludzie stają się specjalistami w pewnej dziedzinie lub dziedzinach, i w ten sposób poprzez ich pracę biorą udział w budowaniu świata oraz tworzenia dialogu pomiędzy sobą.

Przygotowane otoczenie

Przygotowane otoczenie charakteryzuje się:

• Pięknem, porządkiem, jest rzeczywiste, proste i dostępne
• Dzieci muszą mieć zapewnioną wolność do pracy, ale jednocześnie umieć podążać według wyznaczonych zasad, które pozwalają na pracę jako część grupy.
• Dzieciom powinno się zapewnić przystosowane dla nich materiały, które wspierają odkrywanie świata i umożliwiają im rozwój niezbędnych umiejętności.
• W Metodzie Montessori istnieją mieszane grupy wiekowe, dzięki którym dzieci mogą rozwijać swoje zdolności życia w społeczeństwie i uczyć się od siebie wzajemnie zgodnie z własnym tempem rozwoju.

Nauczyciel (rodzic) w podejściu Montessori

Rolą nauczyciela czy rodzica  jest obserwowanie dziecka, a jego ciągłym celem jest coraz rzadsza interwencja w miarę rozwoju dziecka. Nauczyciel jest odpowiedzialny za stworzenie atmosfery spokoju, bezpieczeństwa, porządku i radości, oraz powinien być dostępny dla dziecka, by w razie potrzeby pomóc mu czy zachęcić do działania. Takie podejście pomaga dziecku w rozwoju poczucia pewności siebie i wewnętrznej dyscypliny.
Z młodszymi dziećmi, nauczyciel pracuje poprzez demonstrowanie im użycia materiałów czy zadań odpowiednich dla ich indywidualnego rozwoju.
Największymi talentami nauczyciela czy rodzica jest umiejętność obserwowania oraz wiedza kiedy i jak zainterweniować.

Nauczyciel (Rodzic) Montessori – wstęp

Ktoś, kto chciałby zostać nauczycielem Montessori musi przede wszystkim uzmysłowić sobie, że jego celem nie będzie wpojenie dziecku wiedzy, ani nawet przygotowanie go do bezbłędnego używania dostępnych w otoczeniu materiałów. Zadanie edukacji jest podzielone pomiędzy nauczyciela oraz otoczenie.

Wszystkie przedmioty znajdujące się w otoczeniu służą rozwojowi dziecka, które wybiera je spontanicznie i pracuje z nimi w wielkim skupieniu zgodnie z własnymi upodobaniami czy poziomem rozwoju i tak długo, jak sobie tego życzy. W ten sposób to materiały Montessori stają się pomocą w rozwoju, a nie lekcje dawane przez nauczyciela. Dziecko używa materiałów, a przez pracę staje się aktywne. W tym samym czasie nauczyciel przemienia się w osobę coraz bardziej pasywną i obserwującą.

Charakter nauczyciela Montessori

Nauczyciel Montessori ma jednak bardzo wiele zadań do wykonania. Jego wkład jest w gruncie rzeczy niezwykle ważny, ponieważ musi być on jednocześnie rozważny i delikatny. W zasadzie nic nie musi mówić, nie musi mieć dużej siły przebicia czy być surowym. Potrzeba jednak jego wielkiej mądrości w bystrej obserwacji, umiejętności odpowiedniego służenia, podchodzenia do dzieci i usuwania się w cień; wiedzy, kiedy należy coś powiedzieć, a kiedy milczeć. Musi on posiąść swego rodzaju moralną czujność, która bierze się z połączenia spokoju, cierpliwości, miłości i skromności.

Zadanie nauczyciela

Próbując krótko określić zadanie nauczyciela w klasie, można powiedzieć, że musi on wyjaśnić użycie dostępnych materiałów, a tym samym być jakby pomostem pomiędzy materiałami a dzieckiem. Może to zostać porównane do sytuacji z lekcji gimnastyki, gdzie wymagany jest odpowiedni sprzęt i nauczyciel, który wjaśnia i pokazuje jak używać poszczególnych urządzeń (jak drabinki, skrzynie, równoważnie), a następnie dzieci używają ich zgodnie z zastosowaniem samodzielnie rozwijając swoją siłę, zwinność i wszystko, co może ulegać wzrostowi, kiedy energia pochodząca z mieśni wykorzystywana jest w połączeniu z odpowiednim sprzętem. Taki nauczyciel gimnastyki nie jest wykładowcą, jest on swego rodzaju przewodnikiem. Nie zdziałałby on niczego dzięki długim wykładom na temat gimnastyki.

Podobnie w naszych domach, w przedszkolach i szkołach Montessori nauczyciel czy rodzic powinien ograniczyć swoją działalność do wskazywania i bycia przewodnikiem wśród wszystkich urządzeń, które zostały przekazane do dyspozycji dziecka, by mogło ono rozwijać swój umysł. Dzięki temu dziecko staje się silniejsze, nabywa silnego charakteru, jest odpowiednio zdyscyplinowane i wewnętrznie zdrowe. Jest to bezpośrednim rezultatem swobodnego działania umysłu.

Przygotowanie do bycia nauczycielem (rodzicem) Montessori

Aby dobrze wypełniać swoje zadanie jako nauczyciel metody Montessori potrzeba rozwijać się jednocześnie w dwóch dziedzinach. Pierwsza z nich to dokładne poznanie zadań, które wypełnia nauczyciel. Druga to umiejętność prezentowania, używania i wybierania odpowiednich materiałów Montessori tak by było to atrakcyjne dla dziecka na danym poziomie rozwoju. Najczęściej wymaga to przede wszystkim praktyki w pracy z dziećmi i materiałami.

Nauczyciel musi nauczyć się poprzez obserwację, by dawać każdemu dziecku materiał, który jest dla dziecka odpowiednim wyzwaniem, nie za dużym (bo dziecko porzuci pracę i poczuje się sfrustrowane tracąc swój entuzjazm) i nie za małym (bo doprowadzi to do nudy).

Poznanie przez nauczyciela materiałów edukacyjnych

Aby nauczyciel Montessori poznał dany przedmiot nie wystarczy, by tylko go oglądał i czytał o nim w książce lub słuchał kogoś, kto wyjaśnia jego użycie. Musi on raczej spędzić długie godziny w pracy z danym przedmiotem, by oszacować jego trudność lub atrakcyjność. Pomoże mu to w niewielkim choć stopniu odkryć, co czuje dziecko, kiedy pracuje z danym przedmiotem.

Umiejętność zachowania porządku w klasie lub domu

Nauczyciel Montessori, oprócz bycia szczególnym połączeniem między dzieckiem i materiałami, jest odpowiedzialny również za przygotowanie otoczenia, które powinno być uporządkowane, proste i wystarczające, by zapewnić spokojną pracę dzieci. Każdy przedmiot musi posiadać określone miejsce, na którym leży, gdy nie jest używany. Dziecko może zabrać przedmiot tylko z tego miejsca, a po skończeniu pracy musi odłożyć go z powrotem. Żadne dziecko nie może więc zostawiać przedmiotów po skończeniu pracy z nimi, ale powinno dbać o otoczenie i utrzymywać go w ładzie. Dziecko nie powinno nigdy przekazywać przedmiotów swoim kolegom, a już tym bardziej zabierać ich od kogoś.

Dzięki takiemu podejściu od samego początku wyeliminowana jest wszelka konkurencja pomiędzy dziećmi. Przedmiot, który nie jest wystawiony na swoim miejscu po prostu nie istnieje dla dziecka w danym momencie. Jeśli dziecko bardzo chce z nim pracować nie pozostało mu nic innego jak poczekać, aż przedmiot zostanie odłożony na miejsce.

Obserwacja

Nauczyciel Montessori ma również za zadanie ciągłe obserwowanie czy dziecko, które pracuje nie jest w jakiś sposób rozpraszane przez innych. Powinien on również dostrzegać dzieci jeszcze nie pochłonięte pracą i spróbować zainteresować ich jakimś ciekawym przedmiotem lub zadaniem do wykonania.

Dawanie lekcji przez nauczyciela (rodzica) metodą Montessori

Należy wyróżnić dwa rodzaje lekcji dawanych przez nauczyciela w metodzie Montessori.

1. Inicjalizacja – czyli zaprezentowanie dziecku nowego przedmiotu i możliwości jego użycia

2. Lekcja – po tym jak dziecko pracowało z materiałem przez długi czas i dobrze się z nim zapoznało oraz potrafi go używać, nauczyciel zaznajamia dziecko z podstawowym słownictwem związanym z materiałem.
Na przykład: Kiedy dziecko pracowało przez dłuższy czas układając w pary kolorowe tabliczki i robi to już bardzo dobrze, wtedy nauczyciel może zaznajomić dziecko z odpowiednimi terminami w następujący sposób. Nauczyciel bierze jedną kolorową tabliczkę i mówi: ‘Żółty’, następnie kolejną i mówi: ‘Czerwony’ o następną ‘Niebieski’.
Drugi etap to swego rodzaju test ‘Podaj mi żółty’ i dziecko podaje. ‘Podaj mi czerwony’ itd.
Etap trzeci Nauczyciel wskazuje danę tabliczkę i pyta ‘Jaki to kolor?’. Jeśli dziecko nie potrafi wykonać drugiego lub trzeciego etapu nie należy wytykać mu błędów, ale odłożyć lekcję na jakiś czas.

Technika dawania lekcji w Metodzie Montessori

W Metodzie Montessori lekcja znacznie różni się od zwyczajowo przyjętego pojęcia lekcji w szkole czy przedszkolu, jako długiego wykładu nauczyciela z potokiem słów.
Maria Montessori poprzez swoje doświadczenia z dziećmi przygotowała pewien schemat prezentowania przedmiotów należących do materiałów Montessori dzieciom, tak by je zainteresować, a tym samym wzbudzić w nich chęć samodzielnej pracy z materiałem. Następnie, kiedy poprzez pracę dziecko dobrze zaznajomi się już z danym przedmiotem, nauczyciel wprowadza w odpowiedni sposób pojęcia ściśle z nim związane. Jak więc wygląda taka lekcja w szczegółach?

Po pierwsze: Wprowadzenie dziecka w poznanie nowego przedmiotu i jego użycia

Izolacja obiektu – Osoba chcąca zaprezentować dany przedmiot dziecku musi postarać się, aby uwaga dziecka została maksymalnie skupiona na obiekcie lekcji. Należy więc bardzo uważnie uprzątnąć miejsce, w którym przedmiot będzie prezentowany (stół lub matę na podłodze) i położyć na nim tylko przeznaczony do prezentacji przedmiot.

Bardzo staranna prezentacja – Osoba prezentująca przedmiot ma za zadanie pomóc dziecku w rozpoznaniu, co można zrobić z danym przedmiotem. Powinna więc ona bardzo starannie i wolno wykonać dane zadanie raz lub dwa razy od początku do końca. Na przykład może wyciągnąć wszystkie cylindry z drewnianego bloku, pomieszać je i wkładać je z powrotem za pomocą prób i błędów (materiał widoczny na zdjęciu).

Wzbudzenie zainteresowania dziecka – Dane ćwiczenie należy pokazywać dziecku z zaangażowaniem, tak by zainteresować nim dziecko.

Zapobieganie błędom w użyciu danego przedmiotu – Najlepszym sposobem na zapobieganie przed nieprawidłowym użyciem danego przedmiotu jest zaprezentowanie go dziecku, kiedy jest ono na odpowiednim poziomie rozwoju. Inny ważny fakt to staranność prezentacji. Jeśli pomimo zastosowania się do powyższych zasad nauczyciel lub rodzic nadal widzi, że dziecko używa dany przedmiot w nieprawidłowy sposób (tzn. jego działanie nie wpływa na rozwój jego inteligencji), musi on zakończyć taką pracę dziecka. W zależności od zachowania dziecka, można to zrobić z dużą dozą delikatności, ale jeśli jest taka potrzeba należy również użyć władzy (w tym przypadku jest ona dla dziecka pomocą, na której może się ono wesprzeć).
Istnieją dwa rodzaje błędów:

1. Błędy, które są kontrolowane przez sam przedmiot – na przykład: dziecko robi błędy wkłądając cylindry do otworów, ponieważ nie potrafi ono jeszcze rozpoznawać różnicy pomiędzy różnymi cylindarmi i otworami. Sam przedmiot kontroluje takie błędy, ponieważ w pewnym momencie dziecko nie może już kontynuować swojej pracy, bo na przykład otwór przeznaczony na większy cylinder jest już zajęty przez jakiś mniejszy cylinder. Dziecko spotyka się wtedy z problemem, który będzie chciało rozwiązać. Tego typu błędy można zaliczyć do kategorii ‘uczenia się na własnych błędach’. Dziecko radzi sobie z nimi poprzez własną determinację i konsekwentne i wystarczająco długie używanie materiału. Bardzo wiele przedmiotów w materiale Montessori zawiera w sobie tego typu kontrolę błędów.
2. Drugi sposób błędów to nieprawidłowe użycie materiałów, które możemy nazwać niegrzecznym zachowaniem dziecka. Przykładem może być budowanie domków z bloków z cylindrami czy kolorowych tabliczek do nauki kolorów, nakładanie ramki na głowę i bieganie z nią po pokoju itp. Takie zachowanie oznacza tracenie cennej energii i oddalanie się dziecka od umiejętności koncentracji, a tym samym od prawidłowego rozwoju. Nie możemy już wtedy powiedzieć, że dziecko ‘uczy się na własnych błędach’. Takie zachowanie wymaga własnie interwencji rodzica lub nauczyciela.

Szanowanie pracy dziecka, która ma cel – kiedy dziecko używa danego przedmiotu zgodnie z tym jak zaprezentowaliśmy lub wprowadziło pewne inteligentne urozmaicenia, ale jego praca nadal ma sens i prowadzi do jego rozwoju, wtedy należy dziecku pozwolić kontynuować jego pracę i chronić go przed rozpraszaniem ze strony innych. Nie należu mu też przerywać, by poprawić jakieś drobne błędy, albo z obawy, że dziecko pracuje już zbyt długo i pewnie się zmęczyło.

Prawidłowe zakończenie – kiedy dziecko zakończyło pracę z własnej woli, zaspokajając w ten sposób własne pragnienie, i samo nie zamierza odłożyć przedmiotu na konkretne wyznaczone do tego miejsce, nauczyciel lub rodzic powinien zainterweniować i upewnić się, że wszystko zostanie pozostawione w najlepszym porządku.

Po drugie: Lekcja właściwa

Drugi etap to czas, kiedy nauczyciel interweniuje, by jeszcze bardziej utwierdzić i uporządkować nowe wrażenia i wiedzę, jaką zdobyło dziecko po wielokrotnej pracy z danym materiałem, i kiedy potrafi już ono swobodnie wykonać dane zadanie.

Nauczyciel uczy prawidłowych nazw przedmiotów. Pomaga to dziecku mówić poprawnie o swoich doświadczeniach.Ten etap to zadanie bardzo ważne, ponieważ nauczyciel musi zaprezentować słowa, które idealnie odwzorowują idee, jakie dany materiał powinien utwierdzić w świadomości dziecka. Słowa więc należy wypowiadać wolno i poprawnie, rozbijając je na poszczególne dźwięki.

Maria Montessori zaproponowała podzielenie takiej lekcji na trzy etapy.

Lekcja w trzech etapach

Etap I: Powiązanie odczuć zmysłowych z nazwą – Po pierwsze nauczyciel czy rodzic musi wymówić poprawnie wszystkie potrzebne nazwy i przymiotniki bez dodawania jakichkolwiek innych słów. Należy mówić spokojnie i głośno tak, aby wszystkie dźwięki tworzące słowo były przez dziecko łatwe do usłyszenia.
Przykład: Kiedy dziecko pracuje z materiałem do odkrywania wrażenia ciepła i zimna. Nauczyciel powie: ‘To jest zimne’, ‘To jest gorące’, ‘To jest ciepłe’, ‘To jest letnie’, ‘To jest parzące’. I powtórzy te słowa wielokrotnie ‘zimne, zimne, zimne’, ‘ciepłe, ciepłe, ciepłe’. W ten sposób dziecko powiąże nazwę z danym przedmiotem lub abstrakcyjną ideą (np. kolorem). Ważne jest jednak, by nie wypowiadać żadnych innych słów poza nazwami. Można również wprowadzić stopniowanie: To jest cieplejsze od tamtego’, ‘To jest chłodniejsze od tamtego’.

Etap II: Rozpoznanie obiektu odpowiadającego danej nazwie – Nauczyciel czy rodzic powinien zawsze sprawdzić, czy poprzedni etap został przeprowadzony z sukcesem. Pierwszym testem będzie odkrycie, czy dziecko skojarzyło ze sobą odpowiednie przedmioty i ich nazwy. Należy odczekać chwilę w ciszy, a potem bardzo wyraźnie zapytać: ‘Które jest zimne?’, ‘Które jest gorące?’, ‘Które jest cieplejsze?’, ‘Które jest chłodniejsze?’ itd. Dziecko wskaże przedmiot. Kiedy dziecko jest zainteresowane należy wielokrotnie zadawać takie pytania. Powtarzanie pomoże dziecku dobrze zapamiętać słowo i kojarzyć go z odpowiednim przedmiotem. W technikach szybkiej nauki taki proces nazywa się zapamiętywaniem w pamięci stałej – na zawsze.
Jeśli jednak nauczyciel czy rodzic zauważy, że od samego początku dziecko nie jest zainteresowane, robi błędy we wskazywaniu nie przykładając się do wypełnienia zadania dobrze, powinien on zamiast poprawiania dziecko, przerwać lekcję i powtórzyć ją innego dnia. Oznacza to, że dziecko nie było jeszcze gotowe na powiązanie nazw z doświadczeniami i potrzebuje ono jeszcze trochę czasu i samodzielnego ćwiczenia z materiałem.
Maria Montessori wyjaśnia również dlaczego nie należy dziecka poprawiać. Jeśli zamiast przerwania lekcji powiemy: ‘Nie, zrobiłeś błąd, powinieneś wskazać na ten przedmiot’. Słowa te zrobią na dziecku dużo większe wrażenie niż te ważne słowa z lekcji jak ‘zimne’, ‘ciepłe’, ‘gorące’, i to one pozostaną w jego pamięci. Lepiej więc po błędzie dziecka odczekać chwilę w ciszy i przerwać lekcję. Kolejna próba powtórzenia lekcji okaże się pewnie sukcesem.

Etap III: Zapamiętanie nazwy odpowiadającej danemu przedmiotowi – Tym razem nauczyciel czy rodzic wskazując dany przedmiot zapyta dziecko: ‘Jakie to jest?’, a kiedy dziecko jest gotowe odpowie ono ‘To jest zimne’, ‘To jest ciepłe’ itd.
Jeśli dziecko ma problemy z wymówieniem słowa nauczyciel może powtórzyć kilka razy pytanie wskazując na ten sam obiekt ‘Jakie to jest?’ Jeśli dziecko ciągle powtarza błąd wymowy można jeszcze raz poprawnie wymawiać przy nim dane słowo.

Podsumowanie

Lekcja w edukacji Montessori z jednej strony może wydawać się bardzo prosta, a z drugiej dosyć skomplikowana. Widoczne są tu trzy etapy. Należy powstrzymać się od wypowiadania zbyt wielu słów. Nie należy poprawiać dziecka. Trzeba wybrać dobry moment na lekcję. Dlatego ważne jest, by nauczyciel czy rodzic, który zamierza przeprowadzić taką lekcję, przećwiczył ją najpierw samodzielnie, by później było już łatwiej. Ważne jest, by dobrze poznać prezentowany przedmiot i wiedzieć, jakie ma on zadanie w rozwoju dziecka, co powinien mu pokazać.

więcej tutaj: http://www.bycrodzicami.pl/metoda-montessori/